2-4. อธิวุตฺติปทสุตฺตาทิวณฺณนา

[22-24] ทุติเย อธิวจนปทานนฺติ ปญฺญตฺติปทานํฯ ทาสาทีสุ สิริวฑฺฒกาทิสทฺทา วิย วจนมตฺตเมว อธิการํ กตฺวา ปวตฺติยา อธิวจนํ ปญฺญตฺติฯ อถ วา อธิสทฺโท อุปริภาเคฯ วุจฺจตีติ วจนํ, อุปริ วจนํ อธิวจนํ, อุปาทาภูตรูปาทีนํ อุปริ ปญฺญปิยมานา อุปาทาปญฺญตฺตีติ อตฺโถ, ตสฺมา ปญฺญตฺติทีปกปทานีติ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ ตสฺส ปทานิ ปทฏฺฐานานิ อธิวจนปทานิฯ เตนาห ‘‘เตสํ เย’’ติอาทิฯ เตสนฺติ อธิวจนานํฯ เยติ ขนฺธาทโยฯ อธิวุตฺติตาย อธิวุตฺติโยติ ทิฏฺฐิโย วุจฺจนฺติฯ อธิกญฺหิ สภาวธมฺเมสุ สสฺสตาทิํ, ปกติอาทิํ, ทฺรพฺยาทิํ, ชีวาทิํ, กายาทิญฺจ, อภูตํ อตฺถํ อชฺฌาโรเปตฺวา ทิฏฺฐิโย ปวตฺตนฺตีติฯ เตนาห ‘‘อถ วา’’ติอาทิฯ ตติยจตุตฺถานิ สุวิญฺเญยฺยานิฯ

อธิวุตฺติปทสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. กสิณสุตฺตวณฺณนา

[25] ปญฺจเม สกลฏฺเฐนาติ นิสฺเสสฏฺเฐนฯ อนวเสสผรณวเสน เจตฺถ สกลฏฺโฐ เวทิตพฺโพ, อสุภนิมิตฺตาทีสุ วิย เอกเทเส อฏฺฐตฺวา อนวเสสโต คเหตพฺพฏฺเฐนาติ อตฺโถฯ ตทารมฺมณานํ ธมฺมานนฺติ ตํ กสิณํ อารพฺภ ปวตฺตนกธมฺมานํฯ เขตฺตฏฺเฐนาติ อุปฺปตฺติฏฺฐานฏฺเฐนฯ อธิฏฺฐานฏฺเฐนาติ ปวตฺติฏฺฐานภาเวนฯ ยถา เขตฺตํ สสฺสานํ อุปฺปตฺติฏฺฐานํ วฑฺฒนฏฺฐานญฺจ, เอวเมว ตํ ต ฌานํ สมฺปยุตฺตธมฺมานนฺติฯ โยคิโน วา สุขวิเสสานํ การณภาเวนฯ ปริจฺฉินฺทิตฺวาติ อิทํ ‘‘อุทฺธํ อโธ ติริย’’นฺติ เอตฺถาปิ โยเชตพฺพํฯ ปริจฺฉินฺทิตฺวา เอว หิ สพฺพตฺถ กสิณํ วฑฺเฒตพฺพํฯ เตน เตน วา การเณนาติ เตน เตน อุปริอาทีสุ กสิณวฑฺฒนการเณนฯ ยถา กินฺติ อาห ‘‘อาโลกมิว รูปทสฺสนกาโม’’ติฯ ยถา ทิพฺพจกฺขุนา อุทฺธํ เจ รูปํ ทฏฺฐุกาโม, อุทฺธํ อาโลกํ ปสาเรติฯ อโธ เจ, อโธฯ สมนฺตโต เจ รูปํ ทฏฺฐุกาโม, สมนฺตโต อาโลกํ ปสาเรติ, เอวํ สพฺพกสิณนฺติ อตฺโถฯ เอกสฺสาติ ปถวีกสิณาทีสุ เอเกกสฺสฯ อญฺญภาวานุปคมนตฺถนฺติ อญฺญกสิณภาวานุปคมนทีปนตฺถํ, อญฺญสฺส วา กสิณภาวานุปคมนทีปนตฺถํฯ น หิ อญฺเญน ปสาริตกสิณํ ตโต อญฺเญน ปสาริตกสิณภาวํ อุปคจฺฉติ, เอวมฺปิ เนสํ อญฺญกสิณสมฺเภทาภาโว เวทิตพฺโพฯ น อญฺญํ ปถวีอาทิฯ น หิ อุทเกน ฐิตฏฺฐาเน สสมฺภารปถวี อตฺถิฯ อญฺญกสิณสมฺเภโทติ อาโปกสิณาทินา สงฺกโรฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ เสสกสิเณสุฯ

เอกเทเส อฏฺฐตฺวา อนวเสสผรณํ ปมาณสฺส อคฺคหณโต อปฺปมาณํฯ เตเนว หิ เนสํ กสิณสมญฺญาฯ ตถา จาห ‘‘ตญฺหี’’ติอาทิฯ ตตฺถ เจตสา ผรนฺโตติ ภาวนาจิตฺเตน อารมฺมณํ กโรนฺโตฯ ภาวนาจิตฺตญฺหิ กสิณํ ปริตฺตํ วา วิปุลํ วา สกลเมว มนสิ กโรติ, น เอกเทสํฯ กสิณุคฺฆาฏิมากาเส ปวตฺตวิญฺญาณํ ผรณอปฺปมาณวเสน วิญฺญาณกสิณนฺติ วุตฺตํฯ ตถา หิ ตํ วิญฺญาณนฺติ วุจฺจติฯ กสิณวเสนาติ อุคฺฆาฏิตกสิณวเสน กสิณุคฺฆาฏิมากาเส อุทฺธํอโธติริยตา เวทิตพฺพาฯ ยตฺตกญฺหิ ฐานํ กสิณํ ปสาริตํ, ตตฺตกํ อากาสภาวนาวเสน อากาสํ โหตีติฯ เอวํ ยตฺตกํ ฐานํ อากาสํ หุตฺวา อุปฏฺฐิตํ, ตตฺตกํ สกลเมว ผริตฺวา วิญฺญาณสฺส ปวตฺตนโต อาคมนวเสน วิญฺญาณกสิเณปิ อุทฺธํอโธติริยตา วุตฺตาติ อาห ‘‘กสิณุคฺฆาฏิมากาสวเสน ตตฺถ ปวตฺตวิญฺญาเณ อุทฺธํอโธติริยตา เวทิตพฺพา’’ติฯ

กสิณสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. กาฬีสุตฺตวณฺณนา

[26] ฉฏฺเฐ อตฺถสฺส ปตฺตินฺติ เอกนฺตโต หิตานุปฺปตฺติํฯ หทยสฺส สนฺตินฺติ ปรมจิตฺตูปสมํฯ กิเลสเสนนฺติ กามคุณสงฺขาตํ ปฐมํ กิเลสเสนํฯ สา หิ กิเลสเสนา อจฺฉราสงฺฆาตสภาวาปิ ปฏิปตฺถยมานา ปิยายิตพฺพอิจฺฉิตพฺพรูปสภาวโต ปิยรูปสาตรูปา นาม อตฺตโน กิจฺจวเสนฯ อหํ เอโกว ฌายนฺโตติ อหํ คณสงฺคณิกาย กิเลสสงฺคณิกาย จ อภาวโต เอโก อสหาโย ลกฺขณูปนิชฺฌาเนน ฌายนฺโตฯ อนุพุชฺฌินฺติ อนุกฺกเมน มคฺคปฏิปาฏิยา พุชฺฌิํ ปฏิวิชฺฌิํฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ปิยรูปํ สาตรูปํ เสนํ ชินิตฺวา อหํ เอโกว ฌายนฺโต ‘‘อตฺถสฺส ปตฺติํ หทยสฺส สนฺติ’’นฺติ สงฺขํ คตํ อรหตฺตสุขํ ปฏิวิชฺฌิํ, ตสฺมา ชเนน มิตฺตสนฺถวํ น กโรมิ, เตเนว จ เม การเณน เกนจิ สทฺธิํ สกฺขี น สมฺปชฺชตีติฯ อตฺถาภินิพฺพตฺเตสุนฺติ อิติสทฺทโลเปนายํ นิทฺเทโสติ อาห ‘‘อตฺโถติ คเหตฺวา’’ติฯ

กาฬีสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ